کاغذ در تاریخ و تمدن بشری پیشینه و جایگاهی بسیار جذاب و البته کهن دارد چراکه دارای کاربردهای مختلف بوده و به رشد فکری و فرهنگی جوامع کمک شایانی نموده است. نیاز انسان به کاغذ و مقوا چه از نوع دست‌ساز و چه کاغذهای صنعتی هر روز بیش از قبل می‌شود و حتی عصر تکنولوژی، دنیای دیجیتال و هوش مصنوعی هم نتوانسته از ارزش آن بکاهد.
چوب و صنعت کاغذسازی
انسان قبل از اختراع کاغذ، افکار و منظور خود را بر اجسامی چون؛ خشت و گل، سنگ، چوب، پوست و برگ درختان (زیتون، خرما، نارگیل، کاذی، خدنگ، توت، پاپیروس و…)، پوست و استخوان حیوانات و انواع فلزات می‌نوشت. در سراسر دنیای باستان برگ درختان برای نوشتن مورد استفاده بود. رومی‌ها در سده اول میلادی از برگ درختان زیتون و هندی‌ها و سیلانی‌ها از برگ درخت خرما برای کتابت بهره می‌بردند. از قرن نهم قبل از میلادی به بعد، به ویژه در هند و چین از چوب به عنوان لوح نگارش استفاده می‌شد به اینگونه که لایه‌های چوب را با موم، گچ یا خمیر مخصوص می‌پوشاندند و روی آن می‌نوشتند. اما با اختراع و کاربرد کاغذ تقریباً دیگر انواع سطوح قابل نگارش (به جز کتیبه‌ها) منسوخ گردید. کاغذ در سال ۱۰۵ میلادی توسط یک شخص چینی به نام «تسای لوی» و از مخلوط پوست درخت و کنف اختراع گردید. وی با کوبیدن پارچه‌های کهنه، طناب و تورهای قدیمی در آب، الیاف (فیبرهای) آن‌ها را از هم جدا کرده و مخلوط فوق را از غربالی ظریف از جنس بامبو عبور داده و ورقه به دست آمده را در معرض آفتاب خشک کرده و به این ترتیب کاغذ را برای اولین بار ابداع نمود. بعدها و حدود سال ۷۵۱ قمری شیوه ساخت کاغذ از چین به سمرقند و ایران وارد شد و از ایران به سوریه، دمشق، بین‌النهرین و بغداد و در نهایت به مصر راه یافت. پانصد سال بعد و حدود سال ۱۰۵۶ میلادی در شهر زاتیوای اسپانیا و بعدها در سال ۱۲۷۶ میلادی در شهر فابریانوی ایتالیا نخستین آسیاب کاغذی مستقر شد. کشورهای فرانسه (شهر اوب بروجود) و بعد آلمان (شهرهای ماینس و نورمبرگ) نیز در قرن چهاردهم میلادی کارگاه‌های ساخت کاغذ را دایر نمودند.
لوح گلی مزین به خط میخی، ۳۳۰۰ ق.م، تمدن سومری
کاغذ از زمان پیدایش، نقش مهمی در گسترش فرهنگ، هنر و توسعه تجارت جهانی ایفا نموده است. ثبت و نگارش وقایع، نگارش کتب متعدد علم و فنی، گسترش و تحول خط و خوشنویسی و طراحی و نقاشی، تهیه انواع نقشه‌های جغرافیایی، ساخت اسکناس و رشد تجارت و اقتصاد در سراسر دنیا و همچنین بسته‌بندی اشیا از خدمات کاغذ به فرهنگ بشری است که چوب نیز در آن نقش بسزایی دارد.
انواع چوب مورد استفاده در ساخت کاغذ
از چوب‌های سخت، به دلیل دارا بودن الیاف کوتاه‌تر، کاغذهای ضعیف تولید می‌شود اما چوب‌های نرم صاف‌تر، شفاف‌تر و دارای الیاف بلندتری هستند. به همین دلیل، برای استحکام جعبه‌های بسته‌بندی، از چوب‌های نرم استفاده می‌شود. در ساخت کاغذ معمولاً از ترکیب دو نوع چوب استفاده می‌شود تا کاغذهای تولید شده ویژگی‌های مختلف استحکام و توانایی چاپ را داشته باشند. از جمله درختانی که از چوب آن‌ها برای ساخت کاغذ مورد استفاده قرار می‌گیرد می‌توان به اکالیپتوس، صنوبر، سپیدار، بلوط، کاج، بامبو و بسیاری دیگر از درختان اشاره نمود. چوب درخت اکالیپتوس که در برزیل کاشته می‌شود، پس از چند سال از کاشت قابل استفاده است ولی در مقایسه با سایر درختان به آب بیشتری نیاز دارد. درخت کاج که در کشورهای بسیاری کاشته می‌شود و کاربرد فراوانی دارد.
فرآیند تولید کاغذ از بامبو به دلیل وجود ناخالصی زیاد در آن می‌تواند گران باشد اما استفاده از پنبه و کتان، باعث تولید کاغذ با کیفیت بالا می‌شود.
کاغذ پاپیروس مزین به خط هیروگلیف، تمدن مصر
استفاده از چوب مزایا و معایبی دارد که باید مورد توجه قرار گیرد. در کنار سهولت در دسترسی به چوب و تولید کاغذهای مرغوب و متنوع، مهم‌ترین ویژگی و مزیت تولید کاغذ از چوب و به ویژه در تولید سنتی سازگار بودن با طبیعت است چراکه به سرعت در طبیعت تجزیه و جذب می‌شود. اما در روش‌های صنعتی و تولید انبوه مواردی وجود دارد و فرآیند تولید کاغذ از چوب درختان و گیاهان می‌تواند عوارض طبیعی و زیست محیطی نامناسبی داشته باشد. مهم‌ترین نکته اینکه قطع درختان باعث از بین رفتن پوشش گیاهی و تغییر اکوسیستم منطقه می‌شود. بر طبق آمارهای رسمی هرسال حدود ۱۵ میلیون درخت توسط کارخانه‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد. از طرفی تولید کاغذ به آب فراوان و مواد شیمیایی مثل سفیدکننده‌ها نیاز داشته و تخلیه پسماندها باعث آلودگی رودخانه‌ها و آسیب به محیط زیست می‌شود. به کمک فرآیند بازیافت می‌توان تا حدی از قطع درختان و نابودی جنگل‌ها جلوگیری کرد. کاشت درختان جدید به جای درختان قطع شده راهکار دیگری در جهت حفظ و بقای محیط زیست است.
فرآیند ساخت کاغذ در کارخانه
خمیر کاغذ از الیاف سلولزی و دیگر مواد گیاهی ساخته می‌شود اما برای ایجاد ویژگی‌های خاص، برخی از مواد مصنوعی نیز به ترکیب نهایی اضافه می‌شود. کاغذ از الیاف چوب تولید می‌شود، اما پارچه‌ها، کتان، الیاف پنبه و باگاس (بقایای نیشکر) نیز در برخی کاغذها به کار می‌رود. فرآیند کلی تولید کاغذ از چوب شامل قطع درختان و خرد کردن آن‌ها، پختن چوب و تولید خمیر کاغذ، شستشوی خمیر کاغذ، رنگ‌زدایی و سفید کردن که جداسازی ماده زرد رنگ از چوب (لیگتین) است و با کمک آب و مواد شیمیایی صورت می‌گیرد، آب‌گیری خمیر کاغذ و خشک کردن آن، تولید کاغذ، برش زدن و بسته‌بندی، کنترل کیفی کاغذ می‌باشد.
ابزار و تکنیک ساخت کاغذ در نگاره‌ای مربوط به کشمیر
در کشور ما نیز نیاز انواع کاغذ و مقوا بالاست و تقاضا برای چاپ و بسته‌بندی آمار بالایی دارد لذا کارخانه‌های بزرگی در این زمینه فعال هستند که از آن جمله می‌توان به کاغذ و فرآوری سلولزی راشا کاسپین، مجموعه کاغذسازی صنایع پارس، کاغذ و فرآورده‌های سلولزی سپنتا کارتن کار خزر، چوب و کاغذ مازندران، کاغذ و فرآورده‌های سلولزی میهن کارتن، صنایع تولید کاغذ کاوه، کاغذ چوکا، کاغذسازی اصفهان، آسان پک قزوین، کاغذسازی کویر مقوا اردستان و کاغذسازی کیمیا اشاره نمود. این کارخانه‌ها با توجه به پتانسیل مناسبی که در کشور وجود دارد، جایگاه خوبی را به خود اختصاص داده و تا حدی نیازهای بسته‌بندی، کاغذهای بهداشتی، روزنامه و چاپ و تحریر را پوشش داده‌اند.
پاسخ دهید
میخواهید به بحث بپیوندید؟مشارکت رایگان.